عصرخوزستان/ دکتر مهدی قمشی در یادداشتی در روزنامه ایران نوشت: هنوز کمر خم شده مردم خوزستان از زیر بار سنگین سیلاب فروردین ۹۸ راست نشده بارش بیست و پنجم آذر ماه ضربه کاری دیگری بر مردم و مسئولان وارد کرد. نگارنده سعی دارد در این یادداشت به مشکل اخیر شهر اهواز که در یک بارندگی […]
عصرخوزستان/ دکتر مهدی قمشی در یادداشتی در روزنامه ایران نوشت: هنوز کمر خم شده مردم خوزستان از زیر بار سنگین سیلاب فروردین ۹۸ راست نشده بارش بیست و پنجم آذر ماه ضربه کاری دیگری بر مردم و مسئولان وارد کرد. نگارنده سعی دارد در این یادداشت به مشکل اخیر شهر اهواز که در یک بارندگی سه ساعته رخ داد بپردازد.
همه می دانیم که وجود سیستم فاضلاب و دفع آب های سطحی از زیرساخت های اولیه هر شهر و روستا محسوب می شود. وجود مشکل در سیستم فاضلاب ها علاوه بر به مخاطره انداختن بهداشت و سلامت مردم، هزینه کردهای شهری در امور مختلف و همچنین کارهای زیبا سازی را بیهوده و عبث خواهد کرد. سالیان سال است که سیستم فاضلاب و دفع رواناب سطحی در شهر اهواز به صورت معضلی نمایان شده است. ماندن آب در خیابان های شهر بعد از هر بارندگی مختصر و گرفتگی سیستم فاضلاب و بالا آمدن آن در بیشتر نقاط شهر مدت هاست به امری عادی در اهواز بدل شده است. مردم شهر نیز از حل این معضل توسط دولت ها ناامید شده اند و مسئولان ذیربط نیز به جز حق فاضلاب که در قبوض آب هر ماه از مردم طلب می نمایند کار اساسی دیگری برای حل مشکل فاضلاب انجام نمی دهند و فقط یاد گرفته اند که آن را به یکدیگر خوب پاس بدهند؛ آبفا به شهرداری و شهرداری به آبفا.
مشکل این است که معمولا در همه شهرها سیستم فاضلاب خانگی و شبکه هدایت و دفع آب های سطحی از هم مجزاست و از نظر قانونی نیز اولی به عهده شرکت های آبفا و دومی به عهده شهرداری هاست. اما در شهر اهواز این دو سیستم مدت هاست یکی شده و از هم جدا نیستند (بجز معدود شهرک های مربوط به نفت که این سیستم ها از هم جداست). البته در زمان های دور بیشتر این شبکه ها توسط شرکت های توسعه شهرک ها ساخته شده بودند ولی اکنون به آبفا واگذار شده و عملا برای دفع فاضلاب خانگی به کار گرفته شده اند. عمر سیستم فاضلاب موجود نیز بیش از ۴۵ سال است لذا این سیستم عملا عمر مفید خود را کرده است. علاوه بر این، سیستم فاضلاب معیوب فعلی که زمانی برای جمع آوری فاضلاب خانگی منازل ویلایی یک خیابان طراحی شده بودند اکنون با تبدیل منازل ویلایی به مجتمع های مسکونی باید حداقل نزدیک به ده برابر زمان طراحی، فاضلاب را منتقل نمایند.
بنابراین در همین حد هم سیستم های موجود برای انتقال فاضلاب خانگی دچار مشکل هستند و لذا اضافه شدن رواناب ناشی از بارندگی ها به این شبکه ها از توان آنها خارج است و به همین دلیل با کمترین بارندگی این شبکه ها دچار پس زدگی آب به خیابان ها و معابر می شوند و مخلوطی از آب باران و فاضلاب خانگی سطح خیابان ها را می پوشاند.
یکی بودن این سیستم ها (سیستم هدایت آب های سطحی و سیستم دفع فاضلاب) برای مردم شهر اهواز به مثل «آشپز که دوتا شد» تبدیل شده است. در موقع بحران هر کدام از متولیان بنا به دلایل تاریخی یا قانونی یا بودجه ای سعی در شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت بحران دارند.
بررسی بارش روز دوشنبه ۲۵ آذر ماه می تواند به ما کمک کند که فارغ از اختلاف در مالکیت سیستم موجود آیا سیستم موجود برای دفع رواناب ناشی از بارش ها مناسب است یا خیر. مقدار کل بارش روز ۲۵ آذر در اهواز ۷۴ میلیمتر و حداکثر شدت آن حدود ۶۰ میلی متر در ساعت بوده است. این مقدار بارش از نظر مقدار روزانه بارشی معمول به حساب می آید اما از نظر شدت (مقدار حداکثر بارش در یک ساعت) از نظر تاریخی جزو بارش های نادر محسوب می گردد (هر چند در سال ۱۳۸۳ حداکثر شدتی به اندازه ۹۰ میلیمتر در ساعت نیز به ثبت رسیده است). اگر این بارش (۷۴ میلی متر در روز) را بخواهیم به عنوان بارش طرح نیز به حساب آوریم (که می شود ۳ میلیمتر در ساعت و عددی منطقی نیز می باشد) در این صورت با توجه به سطح شهر اهواز (تقریبا ۲۰۰ کیلومتر مربع) برای تخلیه حجم آب ناشی از آن حدودا ۶۰۰۰۰۰ متر مکعب در ساعت آب باید از سطح شهر تخلیه گردد. چنانچه این مقدار آب بخواهد از طریق ۴۰ خط لوله از قسمت های شرقی و غربی اهواز تخلیه گردد در این صورت قطر تقریبی لوله ها به بیش از ۲ متر خواهد رسید. در حالی که هم اکنون قطر لوله های اصلی فاضلاب که باید هر دو پساب را دفع کنند قطر بسیار کمتری دارند (زیر نیم متر). بنابراین شبکه فعلی حتی برای دفع فاضلاب خانگی نیز کفاف نمی دهد چه رسد به اینکه بخواهد آب های سطحی را نیز هدایت نماید. علاوه بر این باید توجه داشت که رواناب ناشی از بارندگی ها می تواند مستقیما به رودخانه تخلیه شوند در حالی که فاضلاب های خانگی باید به تصفیه خانه های فاضلاب (که متاسفانه تا این لحظه هیچ یک از تصفیه خانه های پیش بینی شده برای اهواز وارد مدار نشده اند) وارد و بعد از تصفیه به شکل صحیح دفع یا استفاده شوند.
با این اوصاف چنانچه اراده ای برای حل مشکل وجود داشته باشد از نظر علمی باید بر مبنای تفکیک سیستم دفع آب های سطحی از فاضلاب خانگی استوار باشد. ایجاد چنین سیستمی در شهر اهواز از عهده دستگاه متولی امر (که شهرداری باشد) خارج است و تنها به توجه ویژه دولت نیاز دارد.
این نیاز اکنون به یک مطالبه جدی شهروندان اهوازی از مسئولان نظام بدل شده و ضرورت توجه به آن بسیار حیاتی و حتی امنیتی شده است. ناگفته نماند که سال هاست این مشکل از طرف مسئولان استانی به دولت منتقل شده ولی عملا اثری از اجرایی شدن آن ملاحظه نشده است. پول هایی که تاکنون می توانست برای حل مشکل دفع آب های سطحی به کار آیند بدین شرح می باشند:
۱- در سال ۱۳۸۴ بانک جهانی وامی به میزان ۱۴۹ میلیون دلار برای اصلاح شبکه فاضلاب اهواز پرداخت نموده است.
۲- در سال ۱۳۹۴ در شورای عالی آب کشور با حضور دکتر جهانگیری معاون رئیس جمهوری با اعتباری برابر هشت هزار میلیارد تومان (که پیشنهاد استاندار وقت استان بود) برای مدیریت پساب ها و فاضلاب در استان خوزستان مصوب شد و قول تخصیص این مبلغ چهار ساله داده شد.
۳- مجددا در سال ۱۳۹۶ هیات دولت بر اختصاص اعتبار نه هزار میلیارد تومانی بدین منظور موافقت کرد که ظاهرا در سال ۱۳۹۶ یک سوم آن پرداخت شده (و به گفته مسئولان، بیشتر این مبلغ در شهر آبادان هزینه شده است) ولی در سال های بعد خبری از اختصاص مابقی اعتبار نیست. روی هم رفته ورود این پول ها باید می توانست مشکل فاصلاب و دفع آب های سطحی اهواز و حتی سایر شهرهایی استان را مرتفع نماید اما بواقع اکنون اهواز نه سیستم دفع آب های سطحی را دارد و نه سیستم قابل اطمینانی برای دفع فاضلاب خانگی.
به هر صورت اکنون وقت پاسخگویی است که این اعتبارات چه شده اند؟ اگر آمده اند چگونه هزینه شده؟ و اما اگر نیامده اند باید پرسید چرا نیامده اند؟ مشخص است که اگر این پول ها وصول شده اند در خوشبینانه ترین حالت باید گفت که بخوبی به کار گرفته نشده اند و شاید بیشتر صرف اصطلاحا وصله پینه شده و با آنها کار اصولی انجام نگرفته است.
باید توجه داشت که با توجه به گسترش و توسعه شهر اهواز حل معضل به صورت یکجا براحتی میسر نیست و ضرورت دارد برای مناطق مختلف شهری اهواز راه حل های مجزا مطالعه و به اجرا درآید. به عبارتی یک راه حل واحد برای مناطق مختلف کلانشهر کار ساز نیست و در این زمینه حتما باید از پتانسیل علمی و مهندسی کشور نهایت استفاده را نمود.
نکته نهایی اینکه مردم صبور استان نشان داده اند که ناملایمات و بحران ها را بخوبی شناخته و با آنها مدارا کرده و می کنند و مانند دوران دفاع مقدس، در زمان بحران نیز شرایط کشور را درک می کنند و در کنار مسئولان وظایف خود را انجام داده و می دهند اما شرایط فعلی فاضلاب اهواز نه جزئی از بحران های غیر قابل پیش بینی است و نه قابل توجیه و تنها می تواند ثمره سوء مدیریت یا کم توجهی باشد و نام دیگری نمی توان بر آن نهاد. از این رو به مردمی که در قطب نفتی کشور زندگی می کنند و زمانی دور محل زندگی شان در مقایسه با سایر نقاط کشور از سطح توسعه بالایی برخوردار بوده باید حق داد که تحمل ادامه این وضعیت را نداشته باشند و انتظار کار اساسی برای رفع آن و به صورت ویژه را از مسئولان طلب داشته باشند.
با توجه به احتمال بسیار بالای تکرار این شرایط بحرانی در بارندگی های آتی و برای جلوگیری از هیجانات اجتماعی احتمالی، شایسته و ضروری است تا دولت برای ایجاد اطمینان به مردم مستاصل، کارهای جدی و عملی در این زمینه را اعلام و عملی نماید.
